Sáttmáli fyrir fatlaða - hugleiðingar

Þann 25. ágúst sl. samþykktu 100 þátttökulönd sáttmála Sameinuðu þjóðanna en hann hefur það hlutverk að vernda og efla réttindi og virðingu einstaklinga með fötlun (Convention on the Protection and Promotion of the Rights and Dignity of Persons with Disabilities). Þessi alþjóðlegi samningur mun auka rétt og frelsi einstaklinga með fötlun allt kringum jörðina á sambærilegan hátt og mannréttindasáttmáli og barnasáttmáli Sameinuðu þjóðanna. Reynt verður að gæta þess að skilgreina orðið "fatlaður" rúmt til að tryggja það að verndin taki til allra þeirra sem þarfnast hennar. Ljóst er að sáttmálinn mun stuðla að breyttum hugsanagangi varðandi málefni fatlaðra. 

Þetta er samantekt af heimasíðu Félagsmálaráðuneytisins en uppkast að samningnum í heild sinni má finna hérna. Vissulega fagna ég þessu, annað er glatað. En þegar ég las yfir listann yfir meginatriði samningsins fór ég aðeins að pæla. Meðal meginatriða má nefna:

• Skylda ríkja til að breyta lögum og koma í veg fyrir hvers kyns venju eða framkvæmd er orsaka mismunun fatlaðra gagnvart öðrum hópum.
  
• Ríki skulu fjarlægja hindranir að aðgengi að umhverfi og samgöngutækjum.
• Fatlaðir skulu hafa aðgengi að opinberum þjónustustofnunum, upplýsingum og netinu.
• Fatlað fólk á ekki að þola neins konar ólögmæta frelsissviptingu.
• Jafn réttur til fræðslu og menntunar.
• Réttur til vinnu og atvinnu. Fjarlægja skal hindranir á vinnumarkaði og stöðva mismun á vinnumarkaði.
• Réttur til fullnægjandi lífsgæða og félagslegrar verndar.
• Réttur til jafnrar þátttöku í samfélaginu, svo sem skoðanaskipta og stjórnmála.
• Réttur til þátttöku í tómstundum, íþróttum og menningarlífi.

Það eru kannski skiptar skoðanir um það hvort heyrnarlausir tilheyri fötluðum eða ekki, en þar sem talað er um að skilgreiningin eigi að vera rúm gef ég mér að þeir tilheyri þeim hópi. Ég ætla ekki að fara inná þá umræðu hversu hrikalega glatað það er að Íslendingar hafi ekki ennþá viðurkennt íslenska táknmálið sem eitt af móðurmálum landsins. Fáránlegt alveg. Bendi aftur á þann punkt sem ég kom inná í blaðagreininni um daginn: getum við viðurkennt einstaklinginn ef við viðurkennum ekki tungumál hans? 

Árið 1999 fór Félag heyrnarlausra, með Berglindi Stefánsdóttur í fararbroddi, í mál við  Ríkisútvarpið. Ástæðan var afar einföld, túlkun á framboðsræðum í sjónvarpi kvöldið fyrir Alþingiskosningarnar. Þarna var um grunnmannréttindi að ræða. Dóminn má sjá í heild sinni hérna.

Í fyrra var lagt fram frumvarp til laga um textun á íslensku efni í sjónvarpi. Frumvarpið er skv. heimasíðu Alþingis í nefnd og hefur verið þar síðan 13. desember 2005. í frumvarpinu kemur m.a. fram að textað efni í íslensku sjónvarpi er um 1 klukkustund á mánuði!!! Til samanburðar má nefna að í Danmörku eru þetta 189 klukkustundir á mánuði og á Englandi er 80% af öllu efni BBC, ITV og C4 textað (tölur síðan 2003, hugsanlega hærri tölur - vonandi!). Skv. því sem ég hef heyrt er það ekki svo dýrt að texta sjónvarpsefni og því skil ég ekki hvar hnífurinn stendur fastur í kúnni. Tökum fréttatíma sem dæmi. Heyrnarlausir hafa sinn eigin fréttatíma á RÚV sem er 8 mínútur á dag. Þegar eitthvað gerist í samfélagi heyrnarlausra sem fjölmiðlum finnst fréttnæmt þá er fréttin iðulega textuð - sem er frábært. En eiga heyrnarlausir að sitja fyrir framan fréttatímann og bíða eftir að einhver fréttin komi textuð? Sá texti sem fréttamenn lesa hlýtur að vera til textaður, fréttamenn lesa hann jú af skjám. Er mikið mál að setja þennan texta í 888 svo heyrnarlausir geti horft á fréttatímann? Þetta er aðeins örlítið - en mikilvægt - dæmi um það hvernig við, íslenska þjóðin, mismunum samlöndum okkar. 

Ég gæti svo sem skrifað heila ritgerð um pælingar mínar í kringum þetta en ætla að láta þetta duga. Ég ætla ekki að fara í einstök atriði í þessum sáttmála en benda á þessa punkta hér að ofan og hvet ykkur til að hugsa um heyrnarlausa þegar þið lesið yfir þetta. Mig langar líka til þess að benda á það að meðan við bíðum þess enn að íslenska táknmálið verði viðurkennt þá voru Svíar að fagna 25 ára afmæli sænska táknmálsins sem móðurmáli í Svíþjóð. Hversu langt á eftir viljum við vera?

Svona til gamans þá linka ég á færsluna með greininni sem birtist í Lesbók Moggans. 

Athugasemdir

[Þóra Marteins (IP-tala skráð) 12.9.2006 kl. 18:28]

Heyr heyr